راز نهفته در پشت نقاب هالووین

به گزارش پایگاه خبری «حامیان ولایت» ، به نقل از فارس

در سال‌های اخیر، هم‌زمان با جشن هالووین غربی‌ها، چهره‌های رنگ‌پریده، نقاب‌های شیطانی، و دکورهایی از جنس قبر و تار عنکبوت، آرام‌آرام به بخشی از فضای مجازی و حتی کوچه‌های شهر ما نیز راه یافته‌اند.جوانانی که شاید خودشان هم ندانند ریشهٔ این مراسم از کجاست، با شوقی خاص در آن شرکت می‌کنند، لبخند می‌زنند، عکس می‌گیرند و در قاب‌های تصویری، بخشی از فرهنگ غربی را بازتولید می‌کنند.اما آنچه در ظاهر یک جشن شاد و فانتزی به نظر می‌رسد، در عمق خود بازتاب نوعی سردرگمی فرهنگی است؛ جایی که مرز میان سرگرمی و هویت، هیجان و معنا، به هم می‌ریزد.حجت‌الاسلام «طاهر قلیزاده» کارشناس مباحث خانواده و مدرس دانشگاه به بررسی این پدیده از نگاه قرآن و فرهنگ ایرانی می‌پردازد.

هالووین؛ انحراف یا نیاز به تجربه‌های متفاوت؟

به اعتقاد قلیزاده محبوبیت هالووین در میان نسل جوان، بیش از آنکه نشانهٔ انحراف باشد، نشانهٔ یک نیاز است. نیاز به هیجان، تجربه‌های متفاوت و شکستن تکرار روزمره.بسیاری از جوانان در فضای خسته و پراضطراب زندگی شهری، به دنبال لحظه‌ای رهایی هستند؛ فرصتی برای خندیدن بی‌قید، هیجان و حتی ترسیدن بدون خطر، و بازی کردن با چهره‌هایی که در واقعیت نمی‌توانند باشند. این جشن با رنگ‌های تند، نورهای تاریک و نقش‌های عجیب، فرصت می‌دهد انسان برای چند ساعت از چارچوب‌ها بیرون برود و خودِ پنهانش را به نمایش بگذارد.از سوی دیگر، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، هالووین را به پدیده‌ای تقریباً جهانی بدل کرده‌اند. قلیزاده می‌گوید «جوان امروز با چند کلیک، خود را در همان فضایی می‌بیند که سلبریتی‌ها و چهره‌های معروف حضور دارند. در فرهنگی که دیده شدن ارزش شده است، شرکت در چنین مراسمی نه فقط تفریح، که ابزاری برای “دیده شدن” و تعلق یافتن به جمع جهانی است. جذابیت تصویر، لباس‌های خاص، و امکان تولید محتوا، سبب می‌شود بسیاری از جوانان، حتی بدون شناخت، خود را در این جریان بیابند.»

هالووین و بازی با مفاهیم مقدس

اما در پس این ظاهر پرهیجان، لایه‌هایی از معنا نهفته است که باید دیده شود. این مدرس دانشگاه توضیح می‌دهد «هالووین در ریشهٔ خود، از فرهنگ‌های کهنِ پر از خرافه و ترس از ارواح مردگان آمده است. آنچه امروزه با عنوان “جشن مرگ و ترس” برگزار می‌شود، در واقع نوعی بازی با مفاهیم مقدسی مثل “مرگ” و “روح” است؛ بازی‌ای که اگرچه در ظاهر بی‌ضرر به نظر می‌رسد، در باطن، حس احترام به حقیقت مرگ را از میان می‌برد و آن را به ابزاری برای سرگرمی بدل می‌کند.»قرآن کریم در آیهٔ شریفهٔ «وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَیْنَهُمَا بَاطِلًا» یادآور می‌شود که هیچ چیز در هستی بیهوده و بی‌معنا نیست.وقتی مرگ، که در منطق قرآن یکی از جدی‌ترین و بیدارکننده‌ترین مراحل زندگی انسان است، به نمایش و دکور بدل می‌شود، در واقع معنا و هدف از آفرینش به بازی گرفته می‌شود. به گفتهٔ قلیزاده این همان خطری است که در ظاهرِ بی‌ضررِ جشن‌ها پنهان می‌ماند؛ غفلت از معنا و فراموشی غایت انسان.

به بازی گرفتن کرامت انسانی در هالووین

این کارشناس خانواده، یکی دیگر از دلایل گرایش جوانان به هالووین را «میل به آزادی در ظاهر و رفتار» می‌داند. در این جشن می‌توان بدون قضاوت دیگران لباس‌های عجیب پوشید، چهره‌ای ترسناک داشت و برای ساعتی از نقش‌های رسمی زندگی فاصله گرفت. اما این رهایی اگر در جهت شناخت خود نباشد، تنها پوششی است بر فقدان معنا.قرآن کریم در آیهٔ شریفهٔ «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» از کرامت ذاتی انسان سخن می‌گوید. قلیزاده توضیح می‌دهد «انسانی که خداوند او را با عقل و اختیار گرامی داشته، سزاوار نیست که در لباس‌های نماد شیطان و مرگ، کرامت خویش را به شوخی بگیرد. آنچه به‌ظاهر آزادی است، در حقیقت می‌تواند نوعی غفلت از ارزش وجودی خویش باشد.»

یک جشن ساده یا جریانی فرهنگی؟

دلیل دیگر علاقهٔ جوانان به این جشن، «حس تعلق و هم‌گامی با فرهنگ جهانی» است. در جهانی که مرزها در فضای مجازی فرو ریخته‌اند، جوانان احساس می‌کنند برای مدرن بودن باید همانند دیگران باشند.قلیزاده با این توضیح می‌گوید «این میل به همانند شدن، اگر بدون تفکر و انتخاب آگاهانه باشد، مصداق هشدار قرآن در آیهٔ “وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَیْنَا عَلَیْهِ آبَاءَنَا” است. تقلید از آنچه دیگران می‌کنند، بدون شناخت از مبانی فکری آن، نوعی از پیروی کور است که در نهایت هویت فرهنگی جامعه را تهی می‌کند.»بنابراین هالووین از این منظر، نه یک جشن ساده، بلکه نمادی از جریانی فرهنگی است که در آن معنا جای خود را به تصویر داده است.

تحریم نه، بازسازی فرهنگی آری!

به اعتقاد این مدرس دانشگاه، مراسم جشن هالووین با رنگ‌های جذاب و شعارهای فانتزی، در ظاهر شادی می‌آورد. اما در عمق خود، انسان را از اندیشیدن به معنای حقیقی زندگی دور می‌کند.او ادامه می‌دهد «وقتی که ترس، مرگ و تاریکی به عنوان عناصر سرگرمی عرضه می‌شوند، ذهن انسان حساسیت خود را نسبت به خیر و شر، و زیبایی و زشتی از دست می‌دهد. این بی‌تفاوتی اخلاقی، خطرناک‌تر از خود مراسم است؛ زیرا آرام‌آرام مرز میان مقدس و مبتذل را محو می‌کند.»جامعه‌ای که فرصت‌های شادی مشروع، جشن‌های بومی پرمعنا و آیین‌های جمعیِ نشاط‌آور را به حاشیه برده، ناخواسته زمینهٔ جذب جوانان به هیجانات وارداتی را فراهم خواهد کرد. به گفتهٔ قلیزاده «راه اصلاح، نه در تحریم کورکورانه، که در بازسازی فرهنگی است.»

حرف آخر...

فرهنگ ایرانی و اسلامی سرشار از آیین‌هایی است که هم هیجان دارند و هم معنا. جشن نیمهٔ شعبان، ایام غدیریه، جشن‌های شکرگزاری پس از برداشت محصول، و حتی مناسبت‌های ملی مانند نوروز، نمونه‌ها و ظرفیت‌هایی‌اند برای توجه به هیجانات روحی همراه با تفکر. می‌توان این آیین‌ها را با زبان جدید و برای نسل امروز بازآفرینی کرد؛ همان‌گونه که فرهنگ‌های دیگر، سنت‌هایشان را با ابزار مدرن بازتعریف می‌کنند.در کنار این جایگزین‌ها، باید به نیازهای درونی جوانان نیز توجه کرد. قلیزاده در انتها می‌گوید «میل به هیجان را می‌توان در قالب جشن‌های هنری، مسابقات خلاقانه یا آیین‌های فرهنگیِ بومی پاسخ داد. میل به دیده شدن را می‌توان در مسیر فعالیت‌های اجتماعی و داوطلبانه هدایت کرد، جایی که دیده شدن همراه با اثرگذاری است، نه صرفاً نمایش. نیاز به معنا را هم می‌توان با آموزش‌های نوین دینی و گفت‌وگوهای آزاد دربارهٔ فلسفهٔ زندگی تقویت کرد.»

در نهایت، نقد هالووین، نقد یک نماد است؛ نمادی جهانی که در آن «ظاهر» بر «ذات» غلبه یافته است. در جهانی که می‌خواهد انسان را به موجودی سرگرم و بی‌تفکر تبدیل کند، یادآوری کرامت انسانی، معنا و هدف خلقت، و ضرورت انتخاب آگاهانه، مهم‌ترین وظیفهٔ فرهنگی ماست. قرآن در آیات یادشده، نه‌تنها راه نقد را نشان می‌دهد، بلکه راه بازگشت را نیز ترسیم می‌کند؛ بازگشت به اندیشه، معنا و کرامتی که در ذات هر انسان نهاده شده است.