راز قلب قرمز روی گواهینامه‌ها؛ تصمیم ۳۰۰ هزار ایرانی برای نجات هموطنان

 

از این رو با «دکتر کتایون نجفی زاده رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان» به گفتگو پرداختیم.

 

 

خانم دکتر به عنوان اولین سوال از فرایند اجرایی شدن مسیر نشان اهدای عضو بر روی گواهینامه رانندگی برایمان بگویید.

 

فرآیند درج نماد اهدای عضو روی گواهینامه‌های رانندگی، سابقه‌ای طولانی دارد. از حدود ۱۱ سال پیش پیگیر اجرایی شدن این طرح بوده‌ایم. در بسیاری از کشورهای دنیا، افراد می‌توانند تمایل خود را برای اهدای عضو از طریق کارت ملی یا گواهینامه رانندگی اعلام کنند، اما متأسفانه این امکان در کشور ما تا کنون وجود نداشت.

 

 

طی چهار الی پنج سال اخیر موفق شدیم مصوبه‌ای از هیئت دولت داشته باشیم، مبنی بر این‌که تمایل فرد برای اهدای عضو روی کارت ملی، گواهینامه، کارت پایان خدمت و دفترچه بیمه ثبت شود، اما متأسفانه با وجود جلسات متعدد با نهادهای مختلف همچون ثبت احوال، راهنمایی و رانندگی و وزارت بهداشت، این طرح اجرایی نشد.

 

نقطه عطف ماجرا، دیداری با سردار حسینی، رئیس پلیس راهور بود. ایشان پس از شنیدن موضوع، دستور فوری دادند که ظرف دو هفته این کار باید اجرایی شود. با وجود اینکه حتی برای خودمان نیز غیرقابل باور بود، اما واقعاً در عرض ۱۲ روز اجرایی شد.

 

یکی از همکاران ما در شهرستان برای تمدید گواهینامه مراجعه کرده بود. هنگام ثبت‌نام از او درباره تمایل به اهدای عضو س وال شد و پس از تأیید، نشان قلب به رنگ قرمز روی گواهینامه‌اش درج شد. این موضوع نشان از آن دارد که چنین طرحی به‌صورت سراسری در کشور اجرا شده است.

 

جالب‌تر این‌که در همان زمان، از ۲۰ مراجعه‌کننده دیگر نیز چنین سؤالی پرسیده شده بود و همگی تمایل خود را اعلام کرده بودند. اکنون در هر نقطه‌ای از کشور، هنگام ثبت‌نام یا تمدید گواهینامه در دفاتر "پلیس +۱۰"، این سوال از متقاضی پرسیده می‌شود و در صورت تأیید، نشان قلب قرمز بر روی گواهینامه درج می‌شود.

 

نحوه ثبت اطلاعات چگونه است؟

 

در لحظه ثبت‌نام، اطلاعات فرد در سامانه ملی اهدای عضو به نشانی ehdacenter.ir ثبت می‌شود. اگر روزی اتفاقی برای فرد بیفتد، هم از طریق گواهینامه و هم از طریق این سامانه می‌توان متوجه تمایل او به اهدای عضو شد.

 

ما هنوز اطلاع‌رسانی رسمی و وسیع در این باره انجام نداده‌ایم، اما استقبال مردم بسیار چشمگیر بوده است و ان‌شاءالله آمار دقیق گواهینامه‌های دارای نماد اهدای عضو به زودی از طریق سامانه مرکزی اعلام خواهد شد.

 

آغاز ثبت نماد اهدای عضو روی گواهینامه رانندگی با استقبال ۳۰۰ هزار نفری بدون اطلاع‌رسانی

 

طرح درج نماد اهدای عضو روی گواهینامه‌های رانندگی پس از سال‌ها پیگیری، سرانجام در کشور اجرایی شد. این اقدام که سال‌ها به دلیل موانع اداری و فنی معطل مانده بود، با پیگیری‌های مستمر انجمن اهدای عضو ایرانیان و همکاری مستقیم پلیس راهور، طی مدت کوتاهی به مرحله اجرا رسید. در این فرآیند، متقاضیان دریافت یا تمدید گواهینامه با سؤالی ساده مواجه می‌شوند: «آیا مایل به اهدای عضو در صورت مرگ مغزی هستید؟» که در صورت پاسخ مثبت، نماد قلب قرمز به نشانه اهداکننده عضو، بر روی گواهینامه درج می‌شود.

 

نکته قابل توجه آن است که اجرای این طرح، پیش از هرگونه اطلاع‌رسانی عمومی و آغاز رسمی کمپین فرهنگی، با استقبال گسترده مردم مواجه شد. صرفاً در روند عادی مراجعه به مراکز "پلیس +۱۰"، بیش از ۳۰۰ هزار نفر در مدت دو تا سه ماه گذشته تمایل خود را به ثبت رسانده‌اند. همزمان اطلاعات این افراد در سامانه ملی اهدای عضو (ehda.center.ir) نیز ثبت می‌شود تا در مواقع بحرانی، تصمیم‌گیری برای پیوند عضو با سهولت و اطمینان بیشتری صورت گیرد.

 

کمپین ملی این طرح با مشارکت صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهرداری‌ها، سازمان زیباسازی و دیگر نهادهای فرهنگی در آستانه آغاز است. پیش‌بینی می‌شود با شروع این فعالیت تبلیغاتی رسمی، آمار ثبت‌نام به شکل چشمگیری افزایش یابد.

 

جایگاه ایران در مسیر اهدای عضو در کجا قرار دارد؟

 

ایران از نظر آمار اهدای عضو در رتبه نخست منطقه و آسیا قرار دارد. با این حال در رتبه‌بندی جهانی، جایگاه ایران سی‌ویکم است. در حال حاضر نرخ اهدای عضو در ایران حدود ۱۳ نفر به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت (PMP) است، در حالی‌که کشور اسپانیا با آماری نزدیک به ۴۸ PMP در صدر جدول جهانی قرار دارد. این تفاوت چشمگیر نشان می‌دهد که ظرفیت رشد بالایی در ایران وجود دارد و می‌توان با ارتقای فرهنگ‌سازی و تسهیل فرآیندها، به جایگاه شایسته‌تری دست یافت.

 

سالانه بین ۵ تا ۸ هزار مرگ مغزی در کشور ثبت می‌شود. از این تعداد، حدود نیمی از بیماران شرایط مناسب برای اهدای عضو دارند. در عمل، تنها حدود ۱۲۰۰ نفر در سال گذشته به اهدای واقعی عضو رسیدند که این رقم با توجه به ظرفیت موجود، پایین‌تر از حد انتظار است.

 

هر فرد مرگ مغزی چه تعداد اعضا اهدا می‌کند؟

 

هر فرد مرگ مغزی می‌تواند با اهدای ۸ عضو حیاتی شامل قلب، دو ریه، دو کلیه، کبد، لوزالمعده و روده‌ها جان بیماران نیازمند را نجات دهد. علاوه بر آن، تا ۵۳ نوع بافت از جمله قرنیه چشم، پوست، استخوان، تاندون و دریچه‌های قلب نیز قابل اهداست که می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به‌شدت بهبود بخشد و از ناتوانی‌های جدی جلوگیری کند.

 

آمار پیوند اعضا در ایران طی سال گذشته شامل ۱۴۶۲ کلیه از مرگ مغزی، ۱۶۳۶ کلیه از افراد زنده، ۸۹۸ پیوند کبد از مرگ مغزی، ۸۶ کبد از افراد زنده، ۱۱۱ پیوند قلب و ۸ پیوند ریه بوده است. بالاترین میزان پیوند در ایران مربوط به کلیه و کبد است. به دلیل حساسیت بالای پیوند ریه، تنها حدود ۲۰ درصد ریه‌های اهداشده در جهان قابلیت پیوند دارند.

 

اهدا از نظر سنی محدودیتی ندارد و از نوزاد چند روزه تا سالمندان بالای ۸۰ سال می‌توانند در صورت برخورداری از شرایط بالینی مناسب، اهداکننده عضو یا بافت باشند.

 

با آغاز رسمی کمپین اطلاع‌رسانی ملی و استمرار هم‌افزایی میان دستگاه‌های فرهنگی و اجرایی کشور، انتظار می‌رود آمار اهدای عضو در ایران جهشی قابل‌توجه داشته باشد و این فرهنگ انسانی و نجات‌بخش بیش از پیش در جامعه نهادینه شود.

 

فرهنگ اهدای عضو در ایران؛ از قلب‌های قرمز تا تلاش برای بازگرداندن زندگی

 

فرآیند اهدای عضو نه فقط یک اقدام انسانی، بلکه شبکه‌ای از تلاش‌های حرفه‌ای، فرهنگی و فنی است که با جان انسان‌ها گره خورده است. در ماه‌های اخیر، ثبت نماد اهدای عضو روی گواهینامه‌های رانندگی بدون هیچ‌گونه تبلیغات رسمی آغاز شد و با استقبال چشمگیر مردم مواجه گردید. بیش از ۳۰۰ هزار نفر تنها در دو تا سه ماه گذشته، با ثبت تمایل خود به اهدای عضو، نشان قلب قرمز را روی گواهینامه‌شان دریافت کرده‌اند.

 

در آستانه آغاز رسمی کمپین اطلاع‌رسانی ملی با مشارکت نهادهایی چون صدا و سیما، وزارت ارشاد، شهرداری‌ها و سازمان زیباسازی، قرار است این فرهنگ بیش از پیش در جامعه گسترش یابد. با وجود آن‌که هنوز این طرح به‌صورت سراسری اطلاع‌رسانی نشده، همین استقبال اولیه نشان‌دهنده آمادگی فرهنگی جامعه برای مشارکت در این اقدام نجات‌بخش است.

 

پیوند در نوزادان چگونه است؟

 

در مواردی استثنایی، حتی نوزادانی که به‌دلیل شرایط خاص مغزی قادر به ادامه زندگی نیستند، با رضایت خانواده و پس از تولد، اعضای‌شان اهدا می‌شود. بدن این نوزادان، به دلیل وابستگی کامل به بدن مادر و بی‌نیازی به عملکرد مغزی مستقل در رحم، تا زمان زایمان حفظ می‌شود و پس از تولد، اعضا در اختیار تیم پیوند قرار می‌گیرد.

 

فرآیند اهدای عضو پیچیده و چندمرحله‌ای است. در هر مورد، حدود ۸۰ نفر درگیر اجرای دقیق و هماهنگ آن هستند. از میان این تیم بزرگ، هماهنگ‌کننده یا «کوردیناتور» مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کند. او نخستین شخصی است که با فرد مرگ مغزی و خانواده‌اش ارتباط می‌گیرد، معاینه اولیه را انجام می‌دهد، مراقبت‌های حیاتی را پیگیری می‌کند و با خانواده برای گرفتن رضایت گفت‌وگو می‌کند. همچنین وظیفه هماهنگی با تیم‌های پزشکی، پیوند، وزارت بهداشت و بانک‌های عضو را نیز بر عهده دارد.

 

بیش از ۲۵ هزار نفر در صف انتظار پیوند عضو در ایران قرار دارند

 

در حال حاضر، بیش از ۲۵ هزار نفر در صف انتظار پیوند عضو در ایران قرار دارند. پیش از دوران کرونا، روزانه ۷ تا ۱۰ نفر از بیماران لیست انتظار به دلیل نرسیدن عضو جان خود را از دست می‌دادند. در دوره همه‌گیری، با کاهش چشمگیر آمار اهدای عضو، شاخص PMP (تعداد اهدا به ازای هر یک میلیون نفر) به ۲. ۷ رسید و پس از آن هنوز به وضعیت پیش از کرونا بازنگشته‌ایم. هم‌اکنون این شاخص حدود ۱۳ است، در حالی‌که جمعیت کشور افزایش یافته و شمار بیماران نیازمند بیشتر شده است.

 

با وجود این چالش‌ها، ایران جایگاه نخست اهدای عضو از مرگ مغزی در منطقه و آسیا را داراست، اما در سطح جهانی هنوز در رتبه ۳۱ قرار دارد. اسپانیا، با PMP نزدیک به ۴۸، رتبه اول جهان را در اختیار دارد و ایران همچنان نیازمند رشد چشمگیر در این حوزه است.

 

هر فرد مرگ مغزی می‌تواند با اهدای ۸ عضو اصلی جان بیماران را از مرگ نجات دهد

 

هر فرد مرگ مغزی می‌تواند با اهدای ۸ عضو اصلی شامل قلب، دو ریه، دو کلیه، کبد، لوزالمعده و روده‌ها، جان بیماران را از مرگ نجات دهد. همچنین تا ۵۳ نوع بافت مانند قرنیه، دریچه قلب، پوست، استخوان و تاندون نیز قابل پیوند است که بسیاری از آن‌ها می‌توانند زندگی بیماران را از ناتوانی به سلامت برگردانند.

 

در سال گذشته، ۱۴۶۲ کلیه از مرگ مغزی و ۱۶۳۶ کلیه از افراد زنده اهدا شده است. در همین مدت، ۸۹۸ پیوند کبد از مرگ مغزی و ۸۶ مورد از افراد زنده انجام شده است. همچنین ۱۱۱ قلب و ۸ ریه از افراد مرگ مغزی به بیماران نیازمند پیوند شده‌اند. کلیه و کبد بیشترین میزان پیوند را به خود اختصاص داده‌اند، زیرا شرایط فنی و بالینی پیوند آن‌ها در مقایسه با ریه و قلب آسان‌تر است. در جهان، تنها حدود ۲۰ درصد ریه‌های مرگ مغزی برای پیوند مناسب هستند.

 

 

فرآیند اهدا محدودیت سنی ندارد!

 

فرآیند اهدا محدودیت سنی ندارد و از نوزادان چند روزه تا سالمندان بالای ۸۰ سال، در صورت برخورداری از سلامت اندام‌ها، می‌توانند اهداکننده باشند.

 

انجمن اهدای عضو ایرانیان، نهاد اصلی فرهنگ‌سازی در این حوزه است و فعالیت‌های خود را در دو بخش زیرساختی و اجتماعی پیگیری می‌کند. در بخش زیرساختی، پروژه‌هایی مانند ثبت تمایل به اهدای عضو در گواهینامه، هماهنگی با وزارت آموزش و پرورش برای درج محتوای مرتبط در ده عنوان کتاب درسی، و مذاکرات بین‌نهادی با وزارت بهداشت و ثبت احوال اجرا شده است.

 

در حوزه اجتماعی نیز پویش‌های موردی نظیر هفته ملی اهدای عضو (۳۱ اردیبهشت تا ۶ خرداد) برگزار می‌شود. در این هفته، همزمان در سراسر کشور و در ۲۴ شعبه فعال انجمن، با همراهی شهرداری، صدا و سیما، هنرمندان، روحانیون، رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی، موجی ملی از آگاهی و دعوت به ثبت‌نام در اهدای عضو شکل می‌گیرد.

 

افزایش آگاهی عمومی، ساده‌سازی روند ثبت‌نام، آموزش به خانواده‌ها و پیوند میان نهادهای مسئول، مهم‌ترین ابزارهای ارتقای فرهنگ اهدای عضو هستند. قلب‌های قرمز روی گواهینامه‌ها امروز فقط یک نماد نیستند، بلکه نشان‌گر تحول فرهنگی عمیقی‌اند که در حال شکل‌گیری در ایران است. تحولی که می‌تواند هر روز، جان‌های بیشتری را نجات دهد.

 

درک مرگ مغزی؛ نجات جان‌ها با ثبت یک تصمیم انسانی

 

فرهنگ اهدای عضو، بیش از آنکه نیازمند تبلیغ باشد، نیازمند درک عمیق مفاهیم زیستی، پزشکی و انسانی است. یکی از چالش‌های جدی در مسیر توسعه این فرهنگ، عدم شناخت عمومی از تفاوت مرگ مغزی و کماست. برای بسیاری، مشاهده‌ی ضربان قلب در یک فرد مرگ مغزی کافی‌ست تا تصور کنند او هنوز زنده است. همین تصور اشتباه، خانواده را در تصمیم‌گیری سرنوشت‌ساز درباره اهدای عضو مردد می‌کند.

 

 

 

در حالی‌که در حالت کُما، ساختار مغز سالم است و تنها کارکرد موقتی آن مختل شده و امکان بازگشت وجود دارد، در مرگ مغزی، به‌علت عواملی مانند خونریزی مغزی، تومور یا ضربه شدید، مغز دچار تورم می‌شود و جمجمه که ساختاری استخوانی و بسته است، اجازه گسترش به مغز را نمی‌دهد. در نتیجه، فشار داخل جمجمه افزایش یافته و جریان خون به مغز قطع می‌شود. زمانی که خون به سلول‌های مغز نرسد، سلول‌ها یک به یک از بین می‌روند، متلاشی می‌شوند و دیگر قابل برگشت نیستند.

 

آنچه از مغز باقی می‌ماند، توده‌ای متعفن، بی‌شکل و بی عملکرد است که در موارد خاص، پس از برداشت اعضای بدن و برای نمونه‌برداری، حتی نیاز به باز کردن جمجمه وجود دارد. اینجاست که مشخص می‌شود مغز عملاً نابود شده و چیزی از آن باقی نمانده است.

 

این واقعیت بیولوژیک باید با شفافیت در جامعه مطرح شود. آموزش درست درباره مرگ مغزی، مقدمه‌ای‌ست بر پذیرش اهدای عضو. زمانی که مردم بدانند فرد مرگ مغزی دیگر بازنمی‌گردد، تصمیم‌گیری برای اهدای عضو نه تنها ساده‌تر، بلکه تبدیل به یک انتخاب روشن و انسانی می‌شود.

 

در بسیاری از موارد، خانواده‌ها هنگام مواجهه با مرگ مغزی عزیزشان، دچار تعارض شدید عاطفی می‌شوند و آن‌ها نمی‌دانند که آیا فرد متوفی مایل به اهدای عضو بوده یا نه، و از سوی دیگر، نگرانند که تصمیم اشتباهی بگیرند. همین تردید باعث می‌شود تصمیم‌گیری دشوار، طولانی و در موارد زیادی غیرممکن شود.

 

بررسی‌ها در ایران و سایر کشورها نشان می‌دهد زمانی که خانواده از پیش بداند فرد در زمان حیات خود تمایل به اهدای عضو داشته، میزان رضایت برای اهدای عضو از ۴۸ درصد به بیش از ۹۰ درصد افزایش می‌یابد. همین آگاهی از تمایل فرد می‌تواند جان ده‌ها انسان را نجات دهد.