تهدید فعالسازی «مکانیسم ماشه» و وقاحت اروپایی‌ها

 

مکانیسم ماشه یا همان اسنپ‌بک، بخشی از سازوکار حل و فصل اختلافات در برجام یا به‌عبارت دیگر ساز و کار بازگشت تحریم‌های شورای امنیت ذیل قطعنامه‌های پیش از ۲۲۳۱ است. این مکانیزم از ابتدا مورد انتقاد جدی بود چرا که می‌توانست هر اتهام بی اساسی به فعالیت هسته ای ایران را به عنوان اهرمی برای بازگشت بدون رای گیری قطعنامه های شورای امنیت علیه کشورمان به کار بگیرد.

 

این تهدید در شرایطی مطرح می‌شود که اروپا پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، نه تنها به وعده‌های خود برای جبران خسارات اقتصادی ایران عمل نکرد، بلکه با اتهام‌زنی به ایران به دلیل کاهش تعهداتش در چارچوب حقوق قانونی برجام، سعی در توجیه سیاست‌های خصمانه خود دارد.

 

سابقه نقض عهد اروپا

 

پس از خروج آمریکا از برجام در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۸ مه ۲۰۱۸) کشورهای اروپایی متعهد شدند که اثرات اقتصادی این خروج را برای ایران جبران کنند تا توافق هسته‌ای حفظ شود. این تعهدات شامل عادی‌سازی روابط اقتصادی، تضمین خرید نفت ایران و حمایت از شرکت‌های اروپایی برای ادامه همکاری با ایران بود. با این حال، شواهد متعدد نشان‌دهنده نقض مکرر این تعهدات توسط تروئیکای اروپایی است.

 

۱-ناکارآمدی سازوکار «اینستکس»

 

اروپا سازوکار مالی اینستکس (INSTEX) را برای تسهیل تجارت غیر دلاری با ایران معرفی کرد، اما این مکانیسم عملاً ناکام ماند. طبق گزارش‌های رسمی، اینستکس تنها به چند تراکنش محدود مانند صادرات کالاهای پزشکی، منجر شد که تأثیر ناچیزی بر اقتصاد ایران داشت. اروپا نتوانست حمایت مالی کافی برای اینستکس فراهم کند و فشارهای آمریکا مانع از مشارکت شرکت‌های بزرگ شد.

 

۲-عدم حمایت از شرکت‌های اروپایی

 

شرکت‌های بزرگ اروپایی مانند توتال، زیمنس و ایرباس تحت فشار تحریم‌های ثانویه آمریکا از همکاری با ایران عقب‌نشینی کردند. اروپا هیچ اقدام موثری برای تشویق یا حمایت از این شرکت‌ها انجام نداد، که نقض تعهد به عادی‌سازی روابط اقتصادی بود. برای مثال، توتال در سال ۲۰۱۸ از پروژه پارس جنوبی خارج شد و اروپا هیچ جایگزینی برای آن ارائه نکرد.

 

۳- کاهش شدید صادرات نفت ایران

 

اروپا متعهد به حفظ خرید نفت ایران بود، اما داده‌های بانک جهانی نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران از ۲.۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۷ به کمتر از ۴۰۰ هزار بشکه در سال ۲۰۲۰ کاهش یافت. کشورهای اروپایی هیچ تلاشی برای جبران این خسارت انجام ندادند، که نقض صریح تعهداتشان بود.

 

۴-انفعال در برابر فشارهای آمریکا

 

اروپا در برابر سیاست فشار حداکثری آمریکا منفعل بود و نتوانست استقلال سیاست خارجی خود را حفظ کند.

 

در واقع با اتکا به این شواهد می‌توان گفت که کشورهای اروپایی به جای عمل به تعهداتش، عملاً با سیاست‌های آمریکا همسو شد و توازن متقابل مندرج در برجام را از بین برد.

 

ایران در آن زمان، بعد از یک سال صبر راهبردی اعلام کرد که قصد دارد با استفاده از مفاد مندرج در داخل خود متن برجام تعهداتش را در واکنش به نقض عهد آمریکا و کشورهای اروپایی کاهش دهد.

 

در حالی که بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام به ایران حق می‌داد که در ازای عدم برخورداری از تعهدات ذیل برجام تعهداتش را کاهش دهد کشورهای اروپایی اقدام ایران را «نقض برجام» توصیف کردند.

 

کشورهای اروپایی از آن زمان چندین قطعنامه را در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران به تصویب رساندند و آنها اکنون در حالی ایران را به «نقض برجام» متهم می‌کنند که تجاوزهای نظامی آمریکا و اسرائیل به برنامه هسته‌ای ایران در جریان جنگ ۱۲ روزه را نقض این توافق ندانسته‌اند و حتی آشکارا از آن حمایت هم کرده‌اند.

 

اهداف اروپایی‌ها

 

سیاست‌های ضدایرانی اروپایی‌ها و تهدید به فعالسازی مکانیسم ماشه چندین هدف استراتژیک را دنبال می‌کند.

 

همسویی با سیاست فشار حداکثری آمریکا

 

اروپا تحت فشار دولت دونالد ترامپ، که پس از بازگشت به قدرت در سال ۲۰۲۵ سیاست فشار حداکثری را احیا کرده، به دنبال جلب رضایت واشنگتن است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که آمریکا از اروپا خواسته تا اسنپ‌بک را برای اجماع‌سازی علیه ایران فعال کند. این همسویی مصداق دیگری از ناتوانی اروپا در حفظ استقلال سیاست خارجی خود است.

 

دیپلماسی زورمندانه

 

اروپا با تهدید به اسنپ‌بک سعی دارد ایران را همسو با آمریکا به پذیرش غنی‌سازی صفر در مذاکرات مبتنی بر زور وادار کند. این شامل درخواست‌هایی مانند گنجاندن برنامه موشکی ایران در مذاکرات است، که خارج از چارچوب برجام است.

 

حفظ ظاهر دیپلماتیک

 

اروپا با طرح اتهامات علیه ایران و تهدید به اسنپ‌بک، سعی دارد خود را به‌عنوان مدافع عدم اشاعه هسته‌ای نشان دهد، در حالی که ناکامی‌های خود در حفظ برجام را پنهان می‌کند. این رویکرد به اروپا امکان می‌دهد تا مسئولیت شکست دیپلماسی را به ایران نسبت دهد.

 

مهار نفوذ منطقه‌ای ایران

 

اروپا با حمایت ضمنی از اقدامات اسرائیل و آمریکا، به دنبال محدود کردن نفوذ ایران در منطقه غرب آسیا است.

 

واکنش احتمالی ایران

 

ایران بارها اعلام کرده که فعال‌سازی اسنپ‌بک با پاسخ قاطع مواجه خواهد شد. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران هشدار داده که این اقدام می‌تواند نقش اروپا در پرونده هسته‌ای ایران را پایان دهد و روابط دیپلماتیک را به شدت تخریب کند.

 

اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه اسنپ‌بک را فاقد مشروعیت قانونی و اخلاقی دانست و تأکید کرد که ایران اقدامات متقابل انجام خواهد داد. این به معنی این است که اسنپ‌بک به معنای پایان همه معاهده‌ها خواهد بود.