به گزارش پایگاه خبری «حامیان ولایت» ، به نقل از تسنیم
دریای خزر، این پهنۀ آبیِ بی‌همتا، تنها منبع آرامش و زیستگاه منحصر‌به‌فرد بسیاری از گونه‌های نادر و ارزشمند است. میان همۀ ساکنان این دریا، فوک خزری جایگاهی خاص دارد؛ تنها پستاندار بومی خزر که نه‌تنها نماد حیات و پایداری اکولوژیک این زیست‌بوم کم‌نظیر است، بلکه آیینه‌ای است از رابطۀ انسان و طبیعت در عصر بحران‌های محیط‌زیستی.
با این حال، طی سال‌های اخیر، صدای هشدارهای علمی و محیط‌زیستی دربارۀ انقراض قریب‌الوقوع این گونه، بلندتر از همیشه شده است. لاشه‌هایی که یکی‌یکی بر سواحل ماسه‌ای مازندران افتاده‌اند، دیگر فقط خبر نیستند؛ نشانه‌هایی‌اند از مرگی خاموش و بی‌صدا که در پس خود، بی‌توجهی، بی‌برنامگی و گاه حتی تخریب تعمدی را به تصویر می‌کشند.
فوک خزری، این موجود آرام و بی‌دفاع، امروز قربانی چرخه‌ای شده است که از آلودگی دریا، صید بی‌رویه، بیماری‌های ویروسی، کاهش منابع غذایی و حتی برخورد با شناورها آغاز می‌شود و در نهایت، به سواحل مرده و سکوت نگران‌کنندۀ خزر ختم می‌گردد.
در چنین شرایطی، آنچه بیش از پیش اهمیت می‌یابد، واکنش فعالانۀ نهادهای مسئول، نقش مردم و توجه رسانه‌ها به این فاجعه زیست‌محیطی است. گزارش پیش‌ِرو، روایتی مستند و هشدارآمیز است از وضعیت بغرنج فوک‌های خزری در سواحل جنوبی خزر، به‌ویژه مازندران؛ گزارشی که از مسئولان مطالبه می‌کند و از مردم می‌خواهد پیش از آن‌که صدای خزر برای همیشه خاموش شود، همراه و همدل برای نجات تنها پستاندار بومی آن باشند.
محمدرضا کنعانی، سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران، از ثبت 18 مورد تلفات فوک خزری از ابتدای سال 1404 تا دوم خردادماه در سواحل استان خبر داد؛ آماری نگران‌کننده که زنگ خطر را برای بقای این گونه نادر و در معرض انقراض به صدا درآورده است.
کنعانی با بیان اینکه فوک خزری تنها پستاندار بومی دریای خزر و یکی از مهمترین شاخص‌های تنوع زیستی این پهنه آبی است، اظهار داشت: این گونه به‌دلیل کاهش چشمگیر جمعیت، تخریب زیستگاه‌های طبیعی، افزایش آلودگی‌های انسانی و تهدیدات اقلیمی، در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد و به‌عنوان گونه‌ای "در معرض انقراض" به ثبت رسیده است.
افزایش بی‌سابقه تلفات در سواحل جنوبی خزر
سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران با ابراز نگرانی از روند افزایشی مرگ فوک‌های خزری طی سال‌های اخیر گفت: بررسی داده‌های میدانی از سال 1401 تاکنون نشان می‌دهد که بخش قابل‌توجهی از تلفات این گونه، در محدودۀ سواحل استان مازندران و عمدتاً در بازه زمانی فروردین تا آبان‌ماه رخ داده است؛ یعنی زمانی که فوک‌ها در حال مهاجرت یا استراحت فصلی در نوار جنوبی خزر هستند.
دلایل پیچیده؛ از ویروس تا تغییر اقلیم
وی درباره دلایل احتمالی این تلفات، مجموعه‌ای از عوامل طبیعی و انسانی را برشمرد؛ از جمله ابتلا به بیماری‌های ویروسی نظیر دیستمپر، گرفتار شدن در تورهای صیادی غیرمجاز، آلودگی‌های نفتی و صنعتی، کاهش منابع غذایی بر اثر بهره‌برداری بی‌رویه از دریا و نیز برخورد با شناورها و تغییرات اقلیمی که سبب اختلال در زیستگاه‌های این گونه شده‌اند.
کنعانی خاطرنشان کرد: بخش قابل‌توجهی از این تلفات، در فاصله‌ای دور از ساحل رخ می‌دهد و لاشه‌ها پس از چند روز توسط امواج به خط ساحلی رانده می‌شوند، این تأخیر موجب فساد شدید لاشه‌ها می‌شود و امکان کالبدگشایی دقیق و تعیین علمی علت مرگ در بسیاری از موارد را از بین می‌برد.
اجرای برنامه اقدام ملی برای نجات فوک خزری
به‌گفته سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران، اجرای برنامه اقدام ملی حفاظت از فوک خزری با همکاری دانشگاه تربیت مدرس نور و مرکز امداد و نجات فوک خزری آغاز شده است و دبیرخانه دائمی این برنامه در دانشگاه نور مستقر شده است.
وی ادامه داد: بر اساس این برنامه، اقداماتی نظیر پایش روزانه سواحل توسط ادارات حفاظت محیط زیست شهرستان‌های ساحلی، ثبت دقیق مشاهدات و نمونه‌برداری علمی، هماهنگی با دامپزشکی برای کالبدگشایی و دفن بهداشتی لاشه‌ها و نیز گشت‌های مشترک دریایی با نهادهای مستقر در دریا در دستور کار قرار گرفته‌اند.
توسعه زیرساخت‌های نجات و مشارکت مردمی
کنعانی با اشاره به تجهیز سه مرکز امداد و نجات فوک خزری در شهرستان‌های بهشهر، بابلسر و تنکابن گفت: کمیته‌ای مشورتی در سطح استانی با حضور کارشناسان، سازمان‌های مردم‌نهاد و نمایندگان جوامع محلی تشکیل شده است تا با بهره‌گیری از دانش بومی و علمی، مسیر حفاظت از این گونه را به‌شکل مشارکتی دنبال کند.
وی همچنین از برگزاری کارگاه‌های تخصصی برای آموزش اصول نمونه‌برداری و کالبدگشایی به کارشناسان دامپزشکی و محیط زیست خبر داد و گفت: نشست‌هایی با دستگاه‌های اجرایی برای تدوین نقشه راه حفاظتی و هم‌افزایی نهادی نیز در دست اجراست.
لزوم همکاری منطقه‌ای و مسئولیت‌پذیری ملی
سرپرست محیط زیست مازندران ضمن تأکید بر اینکه استان مازندران یکی از پهنه‌های اصلی استراحت و مهاجرت فوک خزری در سواحل جنوبی خزر محسوب می‌شود، خواستار تقویت همکاری‌های منطقه‌ای در چارچوب کنوانسیون تهران و تدوین پروتکل‌های مشترک حفاظتی با سایر کشورهای حاشیه خزر شد.
وی حفاظت از فوک خزری را مسئولیتی فراتر از یک استان و در چارچوب تعهدات ملی و بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران دانست و اضافه کرد: اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های فنی، دانشگاهی و مردمی، اجرای کامل برنامه ملی و توسعه همکاری‌های فرابخشی را با جدیت دنبال می‌کند.
