منظومه نماز در اندیشه رهبر انقلاب؛ از عبادت فردی تا راهبرد تمدنی

به گزارش پایگاه خبری «حامیان ولایت» 

محور اول: نماز، محور هستی دینی و معیار جامعه صالح ( پیام های سال 1370 – 1372)

در نخستین پیام‌ها (1370 تا 1372) نماز به‌عنوان بنیان حیات معنوی و شاخص حکومت الهی معرفی می‌شود. «برپاداشتن نماز، نخستین ثمره‌ی حکومت صالحان است.» (پیام 15/07/1370) در این سطح، نماز تنها عبادت فردی نیست، بلکه نظام ارتباطی انسان با خدا و اساس اخلاق اجتماعی دانسته می‌شود. به تعبیر دیگر، نماز در این مرحله زبان حیات معنوی و روح نظام اسلامی است. چرا که رکن اصلى دین است و باید اصلى‌ترین جایگاه را در زندگى مردم داشته باشد.

ایشان همچنین از تمامی دستگاه های اجرایی و متولیان امر ، مطالبات جدی دارند ( 16/06/1371) و در پیام خود در تاریخ 21/06/1371 همگان را – اعم از والدین ، معلمان و اساتید علمی ، هنرمندان و نویسندگان ، علما و روحانیون ، ادارات دولتی و...-  به ترویج «بهترین نهاد دین» ، امر می کنند . برگزارکنندگان این اجلاس را هم به مطالبه‌گری ، استقامت و جدیت سوق داده، می‌فرمایند: «راز موفقیت در دسترسى به هدفهاى بزرگ و والا، همین پیگیرى و استمرار در طلب است.» (16/06/1372)

میتوان نتیجه گرفت هدف امام خامنه‌ای در این دوره، بنیادگذاری گفتمان اقامه‌ نماز به‌عنوان محور جامعه دینی است.

محور دوم: اقامه‌ی نماز به‌عنوان سیاست فرهنگی و اجتماعی ( پیام های سال 1373- 1378)

از اواسط دهه‌ی هفتاد، مسئله اقامه نماز در پیام‌های رهبر انقلاب وارد مرحله‌ی عمل و نهادسازی می‌شود. ایشان در پیام 10/06/1373 شاخص هایی برای نماز مقبول را خاطرنشان می‌کنند که از جمله آنها همگانى شدن و نیکو به جاى آوردن آن ، آبادى مساجد و افزایش نمازهاى جماعت ، مطرح شدن نماز در عرصه‌ى مطالعات و تحقیقات علمى  و دیده شدن بزرگان جامعه در مراکز همگانى نماز است.

همچنین در پیام سال 1375 برای نخستین‌بار یک دستورالعمل دوازده‌گانه خطاب به تمامی دستگاه‌های اجرایی و نهادهای مردمی صادر می شود (31/06/1375) . این توصیه‌ها به بیان دیگری در پیام 07/07/1376 و متعاقبا در برخی پیام‌های دیگر تکرار می‌شود. در 18/06/1377 ، مردم ، مخاطب اصلی مطالبات رهبری معظم پیرو اقامه رکن اصلی دین هستند. ایشان نماز را عامل مهم انضباط و انتظام اجتماعى می‌شناسند (18/06/1378)  پس نماز نه فقط موضوع ایمان، بلکه شاخص فرهنگ عمومی و ابزار سیاست‌گذاری اخلاقی است.

در این دوره جهت پیام‌ها از مرحله‌ معرفتی وارد فاز فرهنگی می‌شود. نماز در این نگاه، نه فقط فریضه‌ عبادی که سازوکار اجتماعی ایمان و اخلاق است.

محور سوم: درمان درد خودبینی و فساد با داروی شفابخش نماز (پیام‌های سال 1380 – 1394)

با آغاز دهه هشتاد رویکرد امام خامنه‌ای متفاوت است. ایشان انسان را عنصر بااستعدادی می دانند که مى‌تواند برترین موجود گیتى یا پست‌ترین پدیده‌ى هستى شود. «او مجهّز به همه‌ى ابزارها و زمینه‌هاى تعالى و تکامل معنوى و مادى، آفریده شده است.»(15/06/1380) . معظم له معتقدند دین خدا «ذِکر» را براى پیشگیرى و درمان  آفت بزرگ «فسادپذیری» به انسان آموخته است و نماز ناب‌ترین و کامل‌ترین نمونه ذکر است.

پیگیری نتیجه فعالیت‌های دستگاه‌های اجرایی در این حوزه توسط ایشان نیز کمی جدی‌تر انجام می شود: «اکنون این سؤال بسیار جدى و مهمّ براى این‌جانب مطرح است، که مسئولان اجرائى مخاطب این مطالبات تا چه حدّ به وظیفه‌ى خود عمل کرده‌اند.» (16/06/1381) چرا که «مهم‌ترین شاخص در تعیین موفقیت باغبان، کمیت و کیفیت میوه ‌ای است که در عرصه تلاش و مجاهدت او بدست مى‌آید.» (02/10/1383)

در پیام سال‌های 1388 و 1389 نیز به اهمیت مسجد به طور خاص پرداخته می شود «مساجد باید مَدرَسِ تفسیر و حدیث و منبرِمعارف اجتماعى و سیاسى و کانون موعظه و پرورش اخلاق باشد. زمزمه‌ى محبت متولیان و مدیران و امناى مساجد، باید دل‌هاى پاک جوانان را مجذوب و مشتاق کند.» (20/07/1389)

همچنین از اواخر دهه‌ هشتاد، گفتمان نماز در پیام‌ها رنگ تربیتی و نسلی می‌گیرد.  در این سطح، خانواده، آموزش‌وپرورش و مسجد سه ضلع مثلث اقامه‌ی ایمان‌اند. نماز به وسیله‌ای برای انتقال ایمان از نسلی به نسل دیگر تبدیل می‌شود.

منظومه وارد مرحله‌ تربیت اجتماعی شده است؛ نماز دیگر نه یک رفتار فردی، بلکه «فرآیند اجتماعی‌سازی ایمان» است. تاکید مؤکد ایشان بر احساس مسئولیّت همگانى است. «توقّع و انتظار اینجانب آن است که همه، به‌ویژه مسئولان دستگاه‌ها و دارندگان امکانات مادّى و معنوى و مدیریّتى، عظمت این مسئله را به درستى دریابند و گام در راه عمل نهند.» (06/11/1394) چرا که در همین پیام، ایشان یکى از مؤثّرترین راه‌ها براى کاستن آسیب‌هاى اجتماعى را ترویج نماز می‌دانند.

محور چهارم: زیبایی، آرامش و کارکرد روانی نماز (پیام های سال 1395  – 1398)

امام خامنه‌ای در کمال ظرافت، نماز را در اذهان از «واجب فقهی» به «تجربه‌ زیباشناختی ایمان» ارتقا می‌دهند؛ ایشان سلامت معنوى هر فرد و جامعه را وابسته به نماز می‌دانند. (17/09/1395) همچنین در 30/09/ 1396 دعوت به نماز را دعوت به زیباترین جلوه‌های زندگی دانسته؛ خاطرنشان می کنند :«نماز، فصلى از زندگى است که در آن انسان در برابر آفریننده و دارنده‌ همه نیکى‌ها و زیبایى‌ها، به عرض نیازى عاشقانه می‌پردازد و بر عیار زیبایى و نیکى روان و دل خویش مى‌افزاید.»

ایشان نماز را از بزرگترین نعمت‌های الهی می‌دانند که خداوند به‌صورت تکلیف هدیه فرموده است که با آن می‌توانیم جان خود را پالایش کنیم، خود را از گناهان دور کنیم، ارتباطات بشرى را در جامعه‌ خود، برخوردار از معنویّت کنیم و بدین وسیله، امن و سلامت روانى و رهایى از چالش‌هاى ستیزگرانه، و بهجت و نشاط را نصیب آن سازیم. (20/09/1398)

نماز اینجا درمان اضطراب، افسردگی و پریشانی فردی و اجتماعی معرفی می‌شود و گفتمان از تکلیف‌گرایی به عشق و زیبایی می‌رسد. در این مرحله، منظومه از سطح رفتاری و نهادی به سطح تجربه‌ انسانی صعود می‌کند و نماز به معنای «بازسازی آرامش در دنیای پراضطراب» است.

محور پنجم: نماز، روح تمدن ایمانی و آینده‌سازی جامعه (پیام‌های سال 1401 – 1404)

و سرانجام در پیام‌های اخیر این فریضه عبادی، عامل پیوندهای اجتماعی معرفی می‌شود: «صفهاى نماز جماعت، صفوف به هم پیوسته‌ فعالیت‌هاى اجتماعى را پدید می‌آورد. کانون گرم و پرشور مساجد، کانون‌هاى همکارى در عرصه‌ اجتماعى را رونق مى‌بخشد.» (06/11/1401) و اینجاست که نماز به قله  منظومه بسیار نزدیک است. حال نوبت آن است که ترویج نماز میان نوجوانان و جوانان، بیش از همیشه رونق پیدا کند تا آنان با صفای باطنی و طهارت روحی خود، خودشان، جامعه و حتی جهان را به قله منظومه نماز برسانند. «ترویج نماز در میان نسل جوان و نوجوان، کلید گسترش این نعمت الهی و جایگزین شدن آن در جایگاه شایسته‌ آن است.»(16/10/1402)

ضمن آنکه بار دیگر از همه دست‌اندرکاران و نهادهای مردمی می‌خواهند خود را مخاطب اقیموا الصلوه بدانند ( پیام 1402) ، خاطرنشان می‌سازند: «پدران و مادران و سپس معلّمان و معاشران و آنگاه مقرّرات و عادات زندگیِ مرتبط با نماز، در انتشار و التزام به آن نقش دارند.» (15/07/1404)

در این دوره، نماز به‌عنوان «زبان تمدن مؤمنانه» معرفی می‌شود و در نهایت به سطح راهبرد تمدنی می‌رسد. اقامه‌ی نماز معادل اقامه‌ی جامعه‌ی ذاکر است جامعه‌ای که در آن «یاد خدا» اصل سامان فرهنگی و اخلاقی است.

جمع‌بندی نهاییمرور سی‌و‌دو پیام نماز از 1370 تا 1404 نشان می‌دهد که در اندیشه‌ رهبر انقلاب، نماز نه یک رفتار عبادی، بلکه یک منظومه‌ فکری چندلایه است که چنین سیر تکاملی دارد:

در یک جمله می توان گفت : نماز در منظومه فکری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای ، نظام تربیت انسان، سازمان ایمان جامعه، و روح تمدن اسلامی است.