به گزارش پایگاه خبری «حامیان ولایت» ، به نقل از فارس
کیفیت آموزش در دانشگاه‌های ترکیه در چند سال گذشته با افت محسوسی روبرو شده و از این گذشته، از حیث رتبه بندی‌های جهانی، اغلب دانشگاه‌های این کشور در مسیر افول قرار گرفته‌اند.
تحلیلگران بر این باورند که تحصیل در بخش آموزش عالی، حالا نقش قابل توجهی در تعیین مسیر شغلی و اقتصادی افراد ندارد و در نتیجه کرسی‌های چندین رشته تحصیلی در دانشگاه‌های ترکیه، خواهان ندارند. علاوه بر این هزینه‌ها آن قدر افزایش یافته که بخش قابل توجهی از دانشجویان، تحصیل را نیمه کاره رها می‌کنند.
به باور کارشناسان، پسرفت و افول دانشگاه‌های ترکیه در رتبه‌بندی‌های جهانی در سال‌های اخیر، یک معضل چندوجهی است و ریشه در کاستی‌های ساختاری و استراتژیک دارد.
یکی از مهمترین معیارها در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی، کیفیت انتشارات علمی و تعداد استنادها است. اگر چه بسیاری از دانشگاه‌های ترکیه از نظر کمیت انتشار مقالات وضعیت خوبی دارند اما از نظر کیفیت و میزان تأثیرگذاری، همچنان ضعیف هستند.
یکی دیگر از معیارها، موضوع بین‌المللی‌سازی دانشگاه‌ها است. این معیار، دو بُعد مهم دارد: میزان حضور دانشجویان و اساتید خارجی در دانشگاه‌ها و همچنین همکاری‌های بین‌المللی، در پروژه‌های مشترک و برنامه‌های تبادل دانشجو.
بر اساس معیارهای جهانی رنکینگ یا رتبه‌بندی QS در سال 2025 میلادی، از بین پانصد دانشگاه برتر جهان، جایگاه پنج دانشگاه ترکیه از این قرار است: دانشگاه فنی و مهندسی خاورمیانه (METU) رتبه 285، دانشگاه فنی و مهندسی ترکیه (ITU) رتبه 326، دانشگاه کوچ (Koç University) رتبه 401، دانشگاه بوغازیچی (Boğaziçi University) رتبه 418 و دانشگاه دانشگاه بیلکنت آنکارا (Bilkent University) رتبه 477.
نه تنها در مقایسه با آمریکا و اروپا، بلکه در مقایسه با کشورهای آسیایی کره جنوبی، چین و ژاپن و همچنین در قیاس با عربستان سعودی و قطر، موسسات آموزش عالی ترکیه در سطح پایینی هستند و هنوز در رده‌های میانی جهانی قرار دارند.
کارشناسان تأکید می‌کنند که قرار گرفتن دانشگاه‌های ترکیه در این فهرست یک تحول مثبت است، اما برای دستیابی به رتبه‌های بالاتر، سرمایه‌گذاری بیشتر در تحقیقات دانشگاهی و دیده شدن در سطح بین‌المللی مورد نیاز است.
نظام ریاستی و تاثیر آن بر فرسایش استقلال دانشگاهی
در یک دهه گذشته، ترکیه دو تحول سیاسی بزرگ را تجربه کرد که هر دو آنها را می‌توان از مهمترین نقاط عطف در تاریخ تحولات سیاسی معاصر در این کشور دانست: نخست، کودتای نافرجام شاگردان فتح الله گولن در سال 2016 میلادی. دوم، تغییر نظام سیاسی – اجرایی ترکیه از پارلمانی به ریاستی در رفراندوم سال 2017 میلادی.
بر اساس گزارش انجمن مطالعات خاورمیانه، پس از کودتای شاگردان گولن، پاکسازی دانشگاهیان به یک عملیات گسترده تبدیل شد و هزاران نفر از دانشگاهیان اخراج شدند، روسای دانشکده‌ها مجبور به استعفا شدند و آزادی دانشگاهی به شدت محدود شد.
این امر منجر به خسارات جبران‌ناپذیری در منابع انسانی و ظرفیت تحقیقاتی شد. در عین حال، کنترل مرکزی شورای آموزش عالی تثبیت شد و فرآیندها و معیارهای انتصاب دانشگاهی متمرکز شدند و تدوین استراتژی‌های خود را برای مؤسسات محلی دشوار ساخت.
پس از کودتا، آیین سنتی انتخاب روسای دانشگاه‌ها با حق رای اعضای هیات علمی، جای خود را به استفاده از اختیارات ریاست جمهوری داد و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، شخصاً کار انتخاب و انتصاب روسای دانشگاه‌ها را بر عهده گرفت.
منتقدین بر این باورند که او کاری به صلاحیت علمی، محبوبیت اجتماعی و توانمندی‌های افراد نداشته و غالباً در انتصابات، بر اساس رویکردهای سیاسی حزب عدالت و توسعه عمل کرده است.
انتخابات روسای دانشگاه‌ها لغو شد و در سال 2016 اختیار انتصاب مستقیم رئیس جمهور برقرار شد. این روند منجر به جنجال و کاهش انگیزه تحصیلی در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر ترکیه شد.
اردوغان به منظور انتصاب مسئولان حزب عدالت و توسعه به عنوان روسای دانشگاه‌های کشور، شرط حد نصاب آزمون زبان را تغییر داد و الزام تجربه استادی و تدریس برای رسیدن به پست ریاست دانشگاه لغو شد و در سال 2019 میلادی، تعداد افرادی که بدون داشتن مقاله به پست ریاست دانشگاه رسیدند به 24 درصد رسید.
افزایش تعداد دانشگاه، کاهش آمار اشتغال
یکی از آسیب‌های مهم آموزش عالی در ترکیه، این است که تعداد دانشگاه‌ها در این کشور افزایش یافته، اما میزان اشتغال در سطح رضایت بخشی نیست.
تعداد دانشگاه‌های دولتی در ترکیه که در سال 2003 میلادی 53 دانشگاه بود، تا سال 2024 به 129 دانشگاه افزایش یافت. با این حال، افزایش سریع تعداد دانشگاه‌ها در 20 سال گذشته در تقویت و توسعه اشتغال موثر نبوده است.
با آن که دسترسی به دانشگاه‌ها افزایش یافته، فقدان فرصت‌های شغلی واجد شرایط برای فارغ التحصیلان به طور ساختاری در بیکاری فارغ التحصیلان نقش داشته است. به طوری که بیکاری در میان فارغ التحصیلان آموزش عالی در ترکیه در 10 سال گذشته به طور مداوم دو رقمی بوده است.
به گفته کارشناسان آموزش، همکاری صنعت و دانشگاه در اقتصاد ترکیه بسیار ضعیف است. داده‌های سال 2024 نشان داد که نرخ بیکاری در میان فارغ التحصیلان آموزش عالی در ترکیه 10 درصد بوده است. این نرخ، ترکیه را در رتبه اول بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاه در اروپا قرار می‌دهد. در حالی که میانگین نرخ بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی در اتحادیه اروپا 3.8 درصد است.
کاهش ثبت نام در دانشگاه‌های غیردولتی
بر اساس آمارهای نتایج پذیرش سال 2025 نهاد عالی آموزش ملی ترکیه، 99 درصد از کل سهمیه‌ها در دانشگاه‌های دولتی و تمام برنامه‌های کارشناسی ارشد تکمیل شده است. ولی از آن سو، نرخ اشغال ظرفیت در دانشگاه‌های غیردولتی که سال گذشته 95.3 درصد بود، امسال به 74.8 درصد رسیده است.
خانواده‌های کم‌درآمد مجبورند فرزندان خود را به دانشگاه دولتی بفرستند، در حالی که طبقه متوسط که قبلاً در سال‌های گذشته دانشگاه غیردولتی را ترجیح می‌دادند، حالا امکان پرداخت شهریه ندارند.
به عنوان مثال در دانشگاه شرناخ، ظرفیت 10 نفره گروه مهندسی عمران و ظرفیت 15 نفره گروه مهندسی معدن، به طور کامل کاملاً خالی ماند. در گروه مهندسی رایانه نیز با وجود ظرفیت 10 نفره تنها 2 دانشجو ثبت نام کردند. البته در دانشگاه‌های دولتی نیز، 30153 صندلی در برنامه‌های کارشناسی و 17324 صندلی در برنامه‌های کارشناسی ارشد خالی ماندند.
در 25 دانشگاه دولتی در سراسر ترکیه، دپارتمان‌های آموزش علوم به هیچ وجه مورد توجه قرار نگرفتند. علاوه بر این، برنامه‌های تدریس فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی در پنج دانشگاه خالی ماند.
افزایش شهریه 100 درصدی در دانشگاه‌های غیردولتی، بر تصمیمات خانواده‌های با درآمد ثابت تأثیر گذاشته است. شهریه دانشگاه‌های غیردولتی در ترکیه در سال گذشته 108 درصد افزایش یافته، در حالی که میانگین افزایش در کشورهای اتحادیه اروپا 5.2 درصد است.
به عبارتی روشن، میزان تورم هزینه تحصیل در دانشگاه‌های غیردولتی ترکیه تقریباً 21 برابر میانگین افزایش 5.2 درصدی در سراسر کشورهای اتحادیه اروپا است. حتی در هلند که در رتبه دوم این فهرست قرار دارد، این افزایش در حد 19.4 درصد بوده و در سایر کشورها بسیار کمتر از ترکیه بوده است.
استونی شاهد افزایش 10.9 درصدی، اسلواکی 10 درصدی و لهستان 8.9 درصدی بوده است. در حالی که شهریه در کشورهایی مانند مقدونیه شمالی، مالت و لوکزامبورگ بدون تغییر باقی مانده، قیمت‌ها در ایسلند در یک سال 21.1 درصد کاهش یافته است.
اینان موتلو، اقتصاددان مشهور ترکیه درباره این آمار می‌گوید: «این نتیجه یک ذهنیت تجاری است که دانشجویان را به عنوان مشتری می‌بیند.»
همچنین مخفی اغیلمز دیگر اقتصاددان ترکیه می‌گوید: « افزایش سرسام‌آور شهریه، دانشجویان و خانواده‌های آنها را از دانشگاه‌های خصوصی دور کرده است. این دلیل اصلی عدم ترجیح دانشگاه‌های خصوصی در سال جاری است».
همچنین مزین شَوکین از سیاستمداران ترکیه و از مقامات حزب جمهوری خلق می‌گوید: «سیاست آموزشی دولت اردوغان از هر جهت محل انتقاد است. چرا که هزاران دانشجو یا از تحصیل محروم شده‌اند یا با وجود کسب رتبه‌های خوب، در دانشگاه‌هایی با نمرات پایین‌تر پذیرفته شده‌اند. ما با یک نابرابری فزاینده مواجه هستیم. داوطلب مقطع ارشد در دانشگاه دولتی بیش از 812 هزار نفر بوده، اما ظرفیت فقط برای 394 هزار نفر وجود دارد و کسانی که موفق به ورود به دانشگاه دولتی نمی‌شوند، توان پرداخت شهریه ندارند. این وضعیت غیرقابل قبول است. تجزیه و تحلیل‌های مقایسه‌ای با کشورهای اروپایی نشان داده که ترکیه کشوری با بدترین وضعیت در این زمینه است».
در پایان باید گفت، بحران اقتصادی عمیق و فراگیر در ترکیه و سطح پایین حقوق و دستمزد اعضای هیات علمی، به فرار مغزها دامن زده و اقتصاد ترکیه در چند سال گذشته در هر دو بخش خصوصی و دولتی، نتوانسته برای استفاده از فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها، فرصت اشتغال به وجود بیاورد. از سال 2002 میلادی و آغاز زمامداری حزب عدالت و توسعه تا 2022 میلادی تعداد دانشگاه‌ها از 77 به 208 افزایش یافت و تعداد دانشجویان نیز چند برابر شده اما این میزان از توسعه، توام با نهادسازی با کیفیت بالا نبوده و عملاً به معضلی بزرگ تبدیل شده است.
