کاهش بارش در سطح کشور از یک سو و افزایش زمین‌لرزه‌ها از سوی دیگر، پرسش‌هایی را مطرح کرده از این دست که آیا خشکسالی و زلزله عاملی مشترک دارند؟ این خشکسالی موقت است یا همیشگی؟ آیا پروژه هارپ آمریکا تأثیری در بروز خشکسالی و زمین‌لرزه‌های اخیر کشور دارد؟
به‌منظور بررسی این موارد، خبرگزاری تسنیم، پرسش‌هایی را برای منوچهر فرج‌زاده، استاد گروه جغرافیای دانشگاه تربیت مدرس و پژوهشگر برتر سال 93 ارسال کرد که به‌همراه پاسخ‌های این محقق در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: علت کاهش بارندگی در کشور را چه می‌دانید؟
فرج‌زاده اصل: برای تشکیل بارش الزاماتی وجود دارد که در صورت مهیا شدن شرایط لازم می‌توان انتظار داشت که بارندگی رخ بدهد. مطالعه شرایط اقلیمی ایران نشان می‌دهد که ورود سیستم باران‌زا از سوی غرب و جنوب غرب به داخل کشور نقش اصلی را در تأمین بارشهای کشور به‌عهده دارند. هرچند که در برخی سالها کشور شاهد ورود سیستم‌های باران‌زا از سمت جنوب شرق در فصل تابستان می‌باشد که برای منطقه جنوب‌شرق کشور ورود این سیستم‌ها دارای نقش حیاتی است. به‌طور مسلم ورود سیستم‌ها به‌همراه سیستم‌های شمالی و جنوبی حاکم بر کشور و ارتفاعات و دریاهای شمالی و جنوبی نقش زیادی را در کمیت رخداد بارش به‌عهده دارند.
کنار این موضوعات عوامل سیاره‌ای مانند سامانه گردش جهانی که آن هم تحت تأثیر انرژی تابش رسیده از خورشید قرار دارد و عواملی مانند سامانه‌های پیوند از دور که متأثر از شاخص‌های متعدد افزایش دمای آب اقیانوس‌ها است در آب‌وهوای کشور و رخداد بارش در آن تأثیرگذار است. از معروفترین شاخص‌های موجود در این زمینه می‌توان به شاخص‌های ال‌نینو و لانینا اشاره نمود که گفته می‌شود دارای همزمانی رخداد بارشهای کشور در رابطه با هریم از شرایط فوق الذکر هستند.
علاوه بر این، رخداد تغییرات آب و هوا و خشکسالی در ایران باعث گردیده که میانگین بارش 250میلی‌متری نیز در برخی سالهای خشکسالی نبارد و شرایط خشک‌تری را برای ایران داشته باشد. هرچند که رقم 250 میلی‌متر رقم قابل توجهی در مقیاس جهانی نبوده ولی سیستم‌های زیست‌بومی کشور در چهارگوشه کشور خود را با این شرایط انطباق داده و فعالیت کشاورزی و تأمین منابع آب مورد نیاز خود را بر مبنای این شرایط تنظیم کرده‌اند.
بیشتر بخوانید: پروفسور کردوانی: علت کاهش بارندگی گرم‌شدن زمین است نه هارپ!
مطالعات انجام‌گرفته نشان می‌دهد که در نتیجه گرمایش جهانی بارشهای کشور از کاهشی حدود بیست درصد طی سالهای آتی برخوردار خواهد گردید و کنار این موضوع افزایش دما نیز رخ خواهد داد و خود عاملی خواهد بود که مقدار تبخیر افزایش یابد و حداقل آب بارش نیز از تلفات بیشتری برخوردار خواهد بود. مطابق نظر سازمان ناسا، در شش ماه اول سال 2017، میانگین دمای جهانی 0.94 درجه سانتی‌گراد بالاتر از میانگین سالهای 1980-1950 بوده است. این موضوع باعث شد که سال 2017، دومین سال بسیار داغ بعد از سال 2016 باشد. کنار این موضوع اشاره به نقش شاخص‌های پیوند از دور نیز گردیده است زیرا سال 2017 تأثیر گرمایش رویداد ال‌نینو را نیز تجربه نکرده است، زیرا ال‌نینوها، گرمای اقیانوس را به سطح می‌آورد و به‌طور موقت باعث افزایش دمای جهانی می‌شود. در نتیجه این شرایط هوای گرمتر نیز می‌تواند آب را از سطوح به‌طور سریعتری تبخیر کند، این بدین معنی است که مناطق مختلف جهان دارای آب قابل بارش کمتری خواهند بود، در حقیقت، احتمال دارد که در آینده در بعضی مناطق خشکسالی و سیل بیشتر وجود داشته باشد. دوره‌های طولانی‌تر خشکی و با تبخیر سریع‌تر باعث خشکی خاک می‌شوند. اما زمانی که باران شروع می‌شود، این خاک خشک در معرض بارشهای حدی به‌صورت سیلابی شدن قرار می‌گیرند که به‌طور بالقوه منجر به سیل بیشتر می‌شود. سیل اخیر در کالیفرنیا که در پی یک خشکسالی بسیار شدید و طولانی ایجاد شد نمونه‌ای جالب از این امر است. اما هنگامی که درجه حرارت بیش از حد بالا باشد، حوادث حدی بارشی در این دماهای بیش از حد بالا، رخ نخواهند داد، در حقیقت، بارشهای حدی در دماهای بسیار بالا کاهش می‌یابند. برخی از دلایل روشن برای این امر وجود دارد، به‌نظر می‌رسد افزایش در بارشها تا زمان یک پیک در دما ظاهر می‌شود و بعد از آن پیک، گرمایش بیشتر منجر به کاهش بارشها خواهد شد.
ایران نیز از این گرمایش جهانی مورد استثنا نیست. شکل زیر افزایش بی‌سابقه دمای برخی ایستگاههای سینوپتیک مهم کشور را نشان می‌دهد، به‌طوری که برخی از استانهای بسیار سرد در دوره طولانی‌مدت خود همانند همدان، اردبیل و سنندج 13 درجه سانتی‌گراد بالای دمای میانگین قرار داشتند. این امر نشاندهنده تغییرات بسیار مشخص مرتبط با افزایش دما می‌باشد. همان‌طور که در تمام گزارشات هیئت بین الدول تغییر آب‌وهوا آمده است این گرمای بی‌سابقه طی دهه‌های اخیر و به‌ویژه در سالهای اخیر باعث برهم زدن شرایط زیستی شکل‌گرفته طی دوره بلندمدت شده است. این عامل روی کشاورزی، امنیت غذایی، چرخه هیدرولوژی و به‌ویژه قابلیت دسترسی روی منابع آب تأثیرات بسیار مهمی خواهد داشت.
همان‌طور که گفته شد افزایش دما باعث کاهش بارشها و افزایش وقایع حدی بارشی خواهد شد. البته در ایران نیز با این افزایش دما و شدت‌بخشی به تبخیر از سطوح مختلف، میزان بارشها نیز کاهش داشته به‌طوری که با این افزایش محسوس دما نسبت به شرایط میانگین بلندمدت، شاهد کاهش بارشها به‌طور محسوس هستیم.
ایده اینکه با افزایش دما، بارشها کاهش می‌یابد در شکل زیر نمایش داده شده است که جزئیات آن به‌طور مکانی متفاوت است، اما، هنگامی که جهان گرم می‌شود، تغییر منحنی از چپ به راست وجود دارد که باعث می‌شود بارشهای حدی در دماهای بالا رخ دهند سپس پس از پیک دمایی، بارشهای حدی نیز کاهش خواهند یافت.
در عین حال با توجه به پیش‌بینی‌ها احتمال دارد وقفه‌های زمانی در رخداد بارشها اتفاق افتد و ورود سیستم‌های باران‌زا به کشور با تأخیر زمانی روبه‌رو باشد که در برخی سالها این حالت‌ها نیز مشاهده شده است، بنابراین باید صبر نمود تا ان‌شاءالله سیستم‌های باران‌زا طی زمان باقی‌مانده از سال آبی کشور را تحت تأثیر قرار دهند.
بررسی تغییرات بارشهای کشور تاکنون در نمودار زیر بیان می‌کند وضعیت ناگوار بارشی در کشور حکمفرماست و همه استانها به‌غیر از استان اردبیل در معرض این مشکل عدم بارشها هستند.
منبع : تسنیم
