مصرف الکل در ایران؛ آمار ها چه می گویند؟

نوشیدنی که مزه تلخ آن می تواند کام بسیاری از خانواده ها را تلخ کند و رواجش به رقیبی بی همتا برای مواد مخدر تبدیلش کند. پیش از انقلاب اسلامی، علی رغم بافت سنتی و مذهبی جامعه، کافه ها، بارها و مغازه های فروش مشروبات الکلی در بیشتر شهرهای ایران و به ویژه شهرهای بزرگ گسترش یافته بودند. علاوه بر کارخانه ها و کارگاه های تولید مشروبات، مارک های معروف جهانی نیز در بازار الکل ایران جای پای محکمی باز کرده بودند. با وقوع انقلاب اسلامی، بساط این دکان ها جمع شد و در همان ابتدا مردم انقلابی و مسلمان ایران، به صورت خودجوش کرکره مکان های عرضه مشروبات را پایین کشیدند اما مصرف الکل در ایران با وجود این برخوردها هرگز نابود نشد و همچنان نیز درصدی از جامعه به آن گرایش دارند.

به همان مقداری که برای مبارزه با مواد مخدر و قانونگذاری برای آن در کشور جدیت به خرج داده می شود، برای مصرف مشروبات الکی، چنین برنامه ای وجود ندارد و به همین خاطر نیز  آمار مشخصی از میزان مصرف و مصرف کنندگان آن در دسترس نیست. نهادها و سازمان های درگیر با مصرف مشروبات الکلی نیز به جای تدوین برنامه ای جامع برای پرداختن به این موضوع، بیشتر ابراز نگرانی می کنند.

به طور کلی ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان در زمینه مصرف مشروبات الکلی، آمار نسبتا قابل قبولی را دارد و کشور دچار چالش از این بابت نیست ولی به خاطر ممنوعیت مصرف مشروبات بر اساس قانون و وجود احکام مذهبی پیرامون آن، اخبار و آمارهای مربوط به آن حساسیت برانگیز است. جرم مصرف مشروبات الکلی و مجازات آن ریشه در فقه اسلامی دارد به بیان دیگر جرم شرب خمر یک جرم حدی است و شرایط و کیفیات این جرم و مجازات آن در شرع بیان شده است و قانونگذار نیز این جرم و مجازات آن را از شرع اقتباس کرده است.  قانون مجازات اسلامی نیز در قسمت حدود به این جرم و مجازات ناشی از آن پرداخته است. پس از آنکه متهمی به مصرف مشروبات الکلی مطابق قانون اقرار کند مجازات حد بر او جاری می‌شود.  به موجب ماده 265 قانون مجازات اسلامی جدید، مجازات حد خوردن مواد الکلی و مست‌کننده برای مرد و یا زن‌، هشتاد تازیانه است‌. البته غیرمسلمان فقط در صورت تظاهر به شرب مسکر به هشتاد تازیانه محکوم می‌شود. مقصود از تازیانه همان شلاق است.

حرام و نجس بودن و رواج این باور مذهبی در جامعه خود به عنوان عامل بازدارنده در گسترش مصرف مشروبات الکلی عمل کرده ولی سست شدن باورهای مذهبی در برخی از افراد و رده های سنی جامعه، می تواند راه را برای گسترش مصرف اینگونه نوشیدنی ها باز کند. هر چند لزوما باور مذهبی به عنوان تنها عامل بازدارنده نیست و آموزش های خانوادگی و فرهنگی نیز می تواند نقش مهمی در جلوگیری از گرایش به سمت مشروبات الکلی در فرزندان و جوانان ایجاد کند. مصرف مشروبات الکلی در میان قشری از ورزشکاران و جوانان و خبرساز شدن آن؛ گوشه ای از پشت پرده یکی از معضلات اجتماعی را در ایران بالا برده تا واقعیت ها پشت ملاحظه کاری و محافظه کاری های مرسوم پنهان نماند.

" سوال ما این است که در شرایط کنونی به کدام سمت می‌رویم؟"، این عبارت گوشه ای از اظهارت محمدرضا قدیرزاده، مدیرکل حوزه ریاست سازمان پزشکی قانونی در سومین سمینار علمی «سوء مصرف و اعتیاد به الکل از دیدگاه طب بالینی و قانونی» است. وی این عبارت را پس از پایان سخنرانی اش و دادن آمارهای ناقص مربوط به مرگ و میر ناشی از مصرف مشروبات الکلی و رشد آن در کشور عنوان کرده بود.

قدیرزاده با توجه به حیطه کاری خود و دسترسی به بخشی از آمارها، مصرف مشروبات الکلی در ایران را اینگونه ارزیابی می کند:  "شیوع مصرف و اختلال الکل در کشور حدود یک درصد است. 0.7 درصد این افراد دچار وابستگی و 0.3 درصد آنان دچار سوء مصرف الکل هستند. همچنین استان‌های تهران، البرز، اصفهان، لرستان و کرمانشاه بیشترین مصرف الکل را به خود اختصاص داده و در مقابل بوشهر، سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری و مرکزی نیز بر اساس آمارهای سال 1390 کم‌ترین مصرف را در حوزه الکل دارند. شاخص مصرف سنگین دوره‌ای در دنیا 6.3 درصد است اما بنابر آمارهای غیررسمی این شاخص در کشور ما 19 درصد است یعنی فردی که در کشور ایران مشروب‌خواری می‌کند نسبت به افراد دائم‌الخمر در کشورهای اروپایی سه برابر بیشتر الکل مصرف می‌کنند."

اما میزان مصرف الکل در کشور در مقایسه با دیگر مواد مخدر در کشور به چه گونه ای است. مدیرکل حوزه ریاست پزشکی قانونی با توجه به آمار سازمان مبارزه با مواد مخدر این میزان را چنین بر شمرد: "بر اساس آمار سال 1394 ستاد مبارزه با موادمخدر در حال حاضر 25 مصرف‌کنندگان تریاک، 26 درصد شیشه، 22.6 الکل، 15.9 درصد کراک و 9.8 درصد هروئین در کشور وجود دارد. مجموع چرخش مالی و خرید و فروش مشروبات الکلی در کشور 658 میلیارد تومان است و 23 کارخانه تولید الکل در کشور وجود دارد."

آنچه قدیرزاده درباره مصرف کنندگان الکل و 22.5 آمار مربوط به آن در میان مصرف کنندگان مواد مخدر عنوان کرده، دارای تناقضاتی است. اینکه آیا مصرف کنندگان مشروبات الکلی و استعمال کنندگان مواد مخدر سنتی و صنعتی دخانی را باید در یک جامعه آماری قرار داد، خود یک سوال اساسی است. اما با این وجود با توجه به آمار رسمی یک میلیون 325 هزار معتاد در کشور، آیا باید 22.5 درصد مربوط به مصرف کنندگان مشروبات الکلی را با توجه به این عدد ارزیابی کرد؟

حمید صرامی، مدیرکل دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر در اردیبهشت 94 با ارائه آمار 1 میلیون و 325 هزار نفری معتادان عنوان کرده بود: "55 درصد مصرف‌کنندگان مواد مخدر همچنان تریاک مصرف می‌کنند. 26 درصد مصرف کننده شیشه، 16 درصد مصرف کننده کراک افغانی، 8 درصد مصرف کننده هروئین، 6 درصد مصرف کننده حشیش و 3 درصد مصرف کننده اکستازی هستند. ممکن است جمع این درصد‌ها بیش از 100 بشود به علت اینکه یک معتاد ممکن است چند ماده مخدر را با هم مصرف کند."

اختلاط میان آمار مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی، نتایج متفاوتی را ممکن است ارائه دهد. معمولا در جامعه آماری معتادن مواد مخدر، کسانی مدنظر اند که به صورت حرفه ای به مصرف این مواد می پردازند که عدد یک میلیون و 325 هزار نفر مربوط به این افراد است اما مصرف الکل در ایران بیشتر به صورت تفننی است و درصد بسیار پایینی مصرف را به صورت مداوم انجام می دهند. یکی دیگر از آمارهای مربوط به مصرف مشروبات الکلی، اطلاعاتی است که توسط وزارت بهداشت ایران ارائه شده است. رییس اداره پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد مخدر وزارت بهداشت می گوید: "94درصد ایرانیان بزرگسال از نظر مصرف الکل کاملا پاک هستند و حدود 6 درصد تجربه یکبار مصرف این ماده را داشته‌اند و قرار است برای درمان این افراد 140مرکز درمان سرپایی در سال جاری تاسیس شود."

دکتر علیرضا نوروزی با توجه به پیمایش صورت گرفته در سال 89، اطلاعاتی ارائه می کند که می توانند برای سنجش میزان مصرف الکل در کشور و مقایسه آن با آمارهای دیگر مفید باشد:در مورد الکل دو نوع آمار داریم، یکی آمار افرادی که در یکسال گذشته حداقل یکبار این ماده را مصرف کرده یا یکبار برای ترک به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند و دیگری درصد افرادی است که دچار عوارض سوء مصرف و یک نوع اختلال شده‌اند. بر اساس آمار مطالعه پیمایش سلامت روان در ایران که در سالهای 89 و 90 در وزارت بهداشت انجام شد، 6.3 درصد جمعیت در سال 89 حداقل یکبار یا بیشتر الکل مصرف کرده‌اند که این مقدار در مقایسه با کشورهای دنیا پایین و مشابه کشورهای دیگر منطقه مدیترانه شرقی است. مجموع افرادی که میزان مصرف الکل آنها در حد سوء مصرف است و در واقع افرادی که دچار وابستگی و اختلال ناشی از مصرف الکل شده‌اند در جمعیت 15 تا 24 کشور، 9 دهم درصد است. این پیمایش بر روی جمعیتی در حدود 49 میلیون نفر که افراد بزرگسال بالای 12 سال هستند، انجام شد بنابراین در سال تحقیق که سال 89 بوده است، حدود 450 هزار نفر آنها حداقل یکبار تجربه مصرف الکل داشتند یا دچار عوارض سوء مصرف الکل یا وابستگی شده بودند."
تمامی کارشناسان و مسئولان فعال در زمینه مواد مخدر و مشروبات الکلی اذعان دارند که درصدهای مربوط به جامعه آماری مصرف کنندگان الکل در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان بسیار پایین است و همتراز دیگر کشورهای اسلامی قرار دارد. دکتر نوروزی در اسفندماه سال 94 عنوان کرده بود که میزان مرگ و میر ناشی از سومصرف مواد مخدر، در سال 93 به 2900 نفر در کل کشور رسیده است. در آن سو دکتر قدیرزاده در آماری مربوط به مرگ مصرف کنندگان مشروبات الکلی بیان داشته: "در سال 89، 145 مورد، سال 90، 93 مورد، سال 91، 136 مورد، سال 92، 135 مورد و سال 93، 81 مورد مرگ و میر ناشی از مصرف الکل ارجاعی به پزشکی قانونی در کشور داشته‌ایم."
 
بر اساس این آمار، مرگ و میر سومصرف در مواد مخدر نسبت به مشروبات الکلی در سال 93، بیش از 35 برابر بوده که نشان از درصد کم مصرف الکل در کشور دارد. با این وجود طبق آمارهای جهانی، مصرف مشروبات الکی در میان مصرف کنندگان آن در ایران نسبت به متوسط جهانی، آمار بالایی دارد. مصرف کنندگان مشروبات در ایران چند برابر متوسط جهانی این نوشیدنی را مصرف می کنند، این گونه مصرف کردن را شاخص سنگین مصرف می نامند. شاید یکی از دلایل کشفیات بالای مشروبات قاچاق الکلی نیز مصرف بالای درصد پایین مصرف کنندگان الکل در ایران باشد. آماری که برخی از مسئولان درباره کشفیات ارائه می دهند گاها شگفت انگیز است. علیرضا جمشیدی، معاون وزیر دادگستری در آبانماه سال گذشته، در مراسم معارفه مدیرکل تعزیرات حکومتی استان کرمانشاه، از قاچاق 1 میلیارد دلاری مشروبات الکلی در کشور گفته بود که این عدد به نوبه خود عددی بزرگی می باشد. وی وجود چنین عددی را برای کشور شرم آور توصیف کرده بود. این در حالیست که قدیرزاده از گردش مالی 658 میلیاد تومانی سخن گفته است.
 
اعداد و ارقام مربوط به قاچاق و مصرف مشروبات الکلی و تفاوت های عددی ارائه شده توسط مسئولان نشانگر عدم شفافیت در این حوزه و عدم وجود برنامه جدی برای مبارزه با این معضل اجتماعی به صورت همه جانبه است. در حال حاضر دسترسی به مشروبات الکلی در کشور نگران کننده است و علی رغم کشف و ضبط برخی از محموله های قاچاق، تولید این نوشیدنی در خانه ها توسط عوامل سودجو، دسترسی ها را راحتر کرده است.
 
با این وجود آمارهای ناقص موجود نیز نشان گر آن است که حساسیت های موجود در جامعه و خانواده های ایرانی نسبت به مصرف مشروبات الکلی، خود به عنوان عامل بازدارنده توانسته تا از گرایش شدید به سمت این گونه اعتیاد جلوگیری کند. از این رو می طلبد تا مسئولان دست اندرکار در امر پیشگیری و مبارزه با مواد مخدر و مشروبات الکلی، با برنامه ای مدون و به منظور آسیب شناسی این پدیده، آمارهای دقیقی در زمینه مصرف مشروبات الکلی و افراد درگیر با آن ارائه کنند تا به وسیله این آمارها طرح ها و قوانین دقیقی برای مبارزه با مصرف الکل در کشور تدوین شوند. در این امر، فرهنگ سازی و هشدار نسبت به مصرف مشروبات الکلی می تواند از خانواده ها و مدارس شروع شود و پیشگیری از این پدیده شوم در رسانه ها و صدا و سیما نیز آموزش داده شود. هشدارهایی که پیرامون مصرف مشروبات الکلی در میان برخی از ورزشکاران و بازیگران وجود دارد و گاها با مرگ آنها نیز همراه بوده است. در این میان جنایت هایی نیز که توسط مصرف کنندگان الکل صورت گرفته و حوادث تلخی را رقم زده، می توانند برای جوانان و نوجوانان، عبرت آموز باشند.

 

منبع : حامیان ولایت